Motywacja – siła, która napędza nas do działania

Czym dla Ciebie jest motywacja? Czy to impuls? Chwilowy przypływ energii i chęci do działania? Czy może jest motorem, który rano pobudza Cię do wysiłku i powoduje, że wstajesz z łóżka?

Motywacja pochodzi od łacińskiego moveo (movere, movi, motu)  co znaczy: wprawiać w ruch, popychać.

Motywacja jest przedmiotem badań wielu nauk zajmujących się interpretacją ludzkich zachowań, np. socjologii, etyki, psychologii.

Według Abrahama Maslowa: „Nie znaleziono jak dotąd dobrej behawioralnej definicji motywacji” . Motywacją najczęściej jednak określa się czynniki, które nadają energię zachowaniu osobnika i ukierunkowują je, albo stan gotowości człowieka do podjęcia określonego działania. Motywacja także odnosi się do przeżyć psychicznych człowieka, od których zależy możliwość i kierunek jego aktywności oraz stanowi proces, który steruje czynnościami tak, aby doprowadziły do osiągnięcia określonego celu. Czyli jeżeli masz powód, czyli motyw to podejmiesz określone aktywności, które pozwolą Ci osiągnąć zamierzony cel.

Motywacja jest „świadomym lub nieświadomym bodźcem do działania w pożądanym przez nas kierunku, dostarczanym przez czynniki psychologiczne lub społeczne i nadającym cel lub kierunek zachowaniu”. W znaczeniu psychologicznym, motywacje „są to te wszystkie popędy i dążenia – biologiczne, społeczne i psychologiczne – które nie pozwalają nam pozostawać w bezczynności i popychają nas, mniej lub bardziej zdecydowanie, ku działaniu”.

Potrzeby niższego rzędu

Do realizacji niektórych celów kierujemy się działaniami bardziej instynktownymi i nie musimy zastanawiać się nad motywami. Działania takie związane są z zaspokajaniem podstawowych potrzeb, tzw. potrzeb niskiego rzędu (potrzeb fizjologicznych). Są to wymagania fizyczne potrzebne do przetrwania człowieka. Jeżeli te potrzeby nie są zaspokojone, ludzki organizm nie może prawidłowo funkcjonować i ostatecznie nie będzie w stanie przetrwać. Wśród nich wymienia się potrzeby jedzenia, snu i prokreacji, a w szerszym ujęciu również potrzebę posiadania odzieży (co zapewnia ludziom ochronę chociażby przed chłodem) oraz potrzebę posiadania swojego domu.

Według Hierarchii potrzeb Maslowa  potrzeby fizjologiczne uznawane są za najbardziej podstawowe – jeżeli człowiek ma co jeść, ma gdzie mieszkać i gdy spełniane są inne jego potrzeby z tej kategorii, to wtedy pojawia się popęd ku spełnianiu kolejnych potrzeb. Hierarchia potrzeb Maslowa jest często przedstawiona w kształcie piramidy (piramida potrzeb). Na niższych poziomach znajdują się największe i najbardziej podstawowe potrzeby. Cztery podstawowe warstwy piramidy obejmują: potrzeby fizjologiczne, bezpieczeństwo, przyjaźń, miłość oraz szacunek.  Na najwyższym poziomie jest potrzeba samorealizacji.

Piramida potrzeb jest najczęściej przywoływaną koncepcją wyjaśniającą mechanizm działania systemu motywacji człowieka.

Potrzeby wyższego rzędu

Zasadniczo najistotniejsze w teorii hierarchii potrzeb jest to, że według Maslowa poszczególne potrzeby muszą być spełniane po kolei. Dopiero kiedy człowiek ma spełnione potrzeby z pierwszego stopnia piramidy Maslowa, to zaczyna on odczuwać potrzeby z kolejnych jej stopni. Nie jest to oczywiście zasada, ale ogólne założenia, dzięki którym można było wyjaśniać, dlaczego niektórzy ludzie – którzy np. nie mają pracy lub zmagają się z brakiem poczucia akceptacji społecznej – w ogóle nie rozważają podjęcia jakichś kroków służących do osiągania celów samorealizacji. Człowiek głodny, jeśli w dodatku zagrożone jest jego zdrowie i życie, traci zainteresowanie osiągnięciem prestiżu społecznego.

Motywacja do podejmowania innych działań, niż te od których zależy bezpośrednio Twoje zdrowie lub życie, wymaga świadomego wysiłku, podjęcia określonych decyzji i wyborów. Motywacja to również, a może i przede wszystkim, chęć realizacji naszej wizji i misji.

„Motywacja stanowi proces wyboru, jakiego dokonują ludzie między różnymi zachowaniami i formami aktywności, aby urzeczywistnić cele będące wynikiem cenionych przez nich wartości, a więc tego, co jest godne pożądania i co ma rzeczywistą bądź wyobrażalną zdolność do zaspokajania odczuwalnych potrzeb i aspiracji”.

Potrzeba samorealizacji

Maslow określa ten poziom jako pragnienie, żeby stać się najlepszym i osiągnąć wszystko to co możliwe. Do tej grupy potrzeb zalicza się między innymi potrzeby intelektualne, zaspokajane przez nabywanie wiedzy o otaczającej rzeczywistości. Dla rozwoju osobowości człowieka szczególnie ważne są potrzeby estetyczne oraz potrzeba własnej twórczości, do której zaspokojenia człowiek nie musi osiągać poziomu mistrzowskiego. Dla innych na tym poziomie istotne będzie bogacenie się, umacnianie swoich pozycji, uzależnianie innych ludzi czy wręcz dominowanie nad innymi. Wszystko zależy od cech charakteru i osobowości danej osoby.

Rodzaje motywacji

• Motywacja zewnętrzna podyktowana jest czynnikami zewnętrznymi, takimi jak polecenia przełożonego czy obowiązki w pracy. Zwykle jest krótkotrwała i pozwala na ukończenie ważnych zadań, do których nie przykładamy wagi lub takich, które musimy wykonać.
• Motywacja wewnętrzna zwykle jest o wiele silniejsza niż motywacja zewnętrzna, obejmuje czynności, które są dla nas ważne, nawet, gdy ich znaczenie jest niewielkie. Obejmuje ona ogół działań, które dla osoby działającej posiadają wartość samą w sobie, sprawiają jej przyjemność oraz zadowolenie i pobudzają jej zainteresowanie. Realizacja działań niekoniecznie musi przynosić korzyści materialne. Motywacja wewnętrzna obniża postrzeganie wysiłku w działaniach. Prowadzi także do zwiększenia zainteresowania swoimi działaniami oraz podwyższa szacunek do własnego działania.

Motywacja pozytywna i negatywna

Można mówić również o motywacji pozytywnej i negatywnej. O motywacji pozytywnej mówi się wtedy, gdy człowiek zaspokajając swoje potrzeby, dąży do osiągnięcia jakiegoś celu i korzysta przy tym z dodatnich bodźców. Jest nastawiony optymistycznie, posiada ogromną wiarę w siebie oraz w swoje osiągnięcie wyznaczonego celu działania. Często przy braku zasobów wiary w siebie, istotne do osiągania celów jest wsparcie i motywacja bliskich osób, szczególnie gdy celem nie jest wyłącznie zaspokajanie indywidualnych potrzeb.

Z kolei o motywacji negatywnej świadczy unikanie przez człowieka nieprzyjemności, porażek, przykrych następstw swojego postępowania lub zaniechania. Towarzyszy jej uczucie obawy przed porażką oraz pesymizm czyli bodźce ujemne.

Często mówimy o motywacji pozytywnej i negatywnej w przypadku motywacji zewnętrznych, że jest ona metodą kija i marchewki. Czyli jest metodą wywierania wpływu, w której groźby (symbolizowane przez kij) są wymieszane z oferowanymi korzyściami (marchewka).

Motywacja w pracy zespołowej

Motywacja jest niezwykle istotna w pracy zespołowej, to dzięki niej zespół może sprawnie funkcjonować. Wagę zjawiska motywacji intuicyjnie wyczuwa każdy, kto zmierzy się z jakimkolwiek trudnym, czy też żmudnym zadaniem. Potrzebujemy czegoś, co będzie zarządzało naszą energią jak najefektywniej, co pozwoli skupić naszą uwagę na tym, co istotne w danym momencie. W końcu potrzebujemy czegoś, co pomoże zorganizować nasze działanie tak, żeby osiągnąć cel. Zdajemy sobie sprawę, że zachowania spowodowane są różnymi motywami:

• które wynikają z naszego wewnętrznego przekonania,
• które są nam narzucone z zewnątrz,
• których jesteśmy świadomi,
• o których nie mamy pojęcia.

Motywy te są motorami naszego działania. J. Kordziński (1998) twierdzi że „wizja i motywacja to dwa podstawowe warunki funkcjonowania zespołu. Dobrze funkcjonujący zespół to umotywowani do pracy ludzie, świadomi głównych celów swojej organizacji”